Kwartał Grodzka – Mała – Wałowa

Nowe budynki wybudowane w miejscu XIX – wiecznych kamienic znajdujących się w południowej części Miasta Kazimierzowskiego

Kompleks budynków zlokalizowany w tzw. kwartale Grodzka – Mała – Wałowa wybudowany został w miejscu po rozebranych XIX-wiecznych kamienicach, które ze względu na zły stan zachowania nie nadawały się do remontu. Budynki znajdują się w strefie ścisłej ochrony konserwatorskiej.

HISTORIA

Kamienice te powstały w 1. połowie XIX w. w czasie intensywnej rozbudowy miasta, kiedy to budynki drewniane zastępowano murowanymi. Domy przy nowo wyznaczonej ulicy Wałowej postawiono w miejscu po zburzonym średniowiecznym murze obronnym. W tym samym czasie wybudowano wybrukowany dziedziniec.

Niewiele wiadomo o historii rozebranych obiektów. Na przełomie XIX i XX w. kamienice te znajdowały się, jak większa część pobliskich budynków, na terenie dzielnicy żydowskiej. W czasie II wojny światowej od kwietnia 1941 roku do sierpnia 1942 były częścią tzw. dużego getta utworzonego na terenie radomskiego Śródmieścia.

Z tym właśnie okresem łączyć należy „skarb”, na który natrafiono w trakcie przeprowadzonych badań archeologicznych. Podczas usuwania fundamentów znaleziono depozyt srebrnych przedmiotów, które ukryto celowo, jak się przypuszcza w czasie II wojny światowej. Być może osoba, która je zdeponowała, nie mogła już po nie wrócić. Skarb składał się z żydowskiej lampki chanukowej, świeczników oraz dużego zbioru srebrnych i posrebrzanych sztućców. Znalezisko znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum im. J. Malczewskiego w Radomiu.

ARCHEOLOGIA

W roku 2000 przeprowadzono badania archeologiczne połączone z badaniami architektonicznymi, w wyniku których ustalono, że do budowy kamienicy Grodzka 2 wykorzystano XIX – wieczny materiał ceglany oraz starszą gotycką cegłę tzw. palcówkę, pochodzącą prawdopodobnie z rozbiórki murów miejskich. Murowane dobudówki pochodziły już z początku wieku XX.

Badania prowadzone w piwnicach od strony ulicy Wałowej wykazały, że fundament oraz dolna część ścian wybudowana została przy użyciu kamieni pochodzących z rozbieranych w XIX w. fortyfikacji obronnych. Postawiono również tezę, że odsłonięte konstrukcje mogą być związane ze starszą zabudową. Fragmenty średniowiecznych obwałowań miejskich odkopano także w przejściu bramnym.

Na przełomie 2004 i 2005 roku przy Grodzkiej 4 i Wałowej 16 w trakcie badań archeologicznych natrafiono poniżej XIX – wiecznych fundamentów na starsze nawarstwienia związane z drewnianą zabudową datowaną na XV – XVII w.

W południowej części działki odsłonięto relikty murów obronnych wtopionych w budynek przy ul. Wałowej. Odkryto tu kamienne fundamenty tzw. „baszty łupinowej” wraz z odcinkiem muru kurtynowego. W świetle baszty znalezione zostały fragmenty drewnianej konstrukcji zamykającej ją od strony miasta. W trakcie prac archeologicznych wydobyto liczny ruchomy materiał zabytkowy datowany od XIV wieku.

LITERATURA, ŹRÓDŁA

Lechowicz Z., Barczyk G., Mazur G., Radom, działka nr 70, ul. Grodzka 4/Wałowa 16. Dokumentacja badań archeologicznych 2004/2005 r., Łódź 2005;
Marciniak-Barczyk J., Ukryte w ziemi… - depozyt srebrnych przedmiotów z radomskiego getta znalezionych w trakcie badań archeologicznych przy ulicy Grodzkiej 4 w Radomiu, Radomskie Studia Humanistyczne, t – V, 2018;
Kalinowski W., Urbanistyka i architektura Radomia, Lublin 1979;
Jędrzejewicz J., Radom. Szkice z dziejów miasta, Warszawa 1961;