Kamienica Starościńska
Zabytkowa kamienica znajdująca się w Radomiu na terenie Miasta Kazimierzowskiego przy ul. Grodzkiej 8.
Kamienica Starościńska to XIX – wieczna dwukondygnacyjna kamienica nakryta mansardowym dachem z fasadami zdobionymi boniowaniem oraz okiennymi gzymsami. Wybudowana została na fundamentach rozebranej w połowie XIX w. oficyny zamkowej – zw. „domem wedle bramy” Była ona połączona gankiem z „domem wielkim”, czyli głównym obiektem radomskiego założenia zamkowego wybudowanego w połowie XIV w.
Obecnie w „Kamienicy Starościńskiej” oglądać można ekspozycję archeologiczną pn. „Dom wedle bramy” z zachowanymi in situ kamiennymi fundamentami dawnej oficyny zamkowej. Zaprezentowano tu również zabytki archeologiczne pozyskane w trakcie badań wykopaliskowych prowadzonych na Mieście Kazimierzowskim. Na pobliskim skwerze umieszczono makietę z hipotetyczną rekonstrukcją radomskiego zamku z okresu renesansu. Aktualnie ma tu siedzibę Rewitalizacja Sp. z o.o.
HISTORIA
Pierwotnie w tym miejscu znajdowała się oficyna zamkowa – budynek określany w źródłach jako „dom wedle bramy”. Był on połączony gankiem z „domem wielkim”, czyli głównym obiektem radomskiego założenia zamkowego wybudowanego w połowie XIV w. Mieściły się tutaj pomieszczenia gospodarcze, w tym dwie kuchnie na parterze, z której jedna z piecem chlebowym opisana została jako piekarnia. Obok znajdowały się dwa pomieszczenia przedzielone sienią. Na piętrze, jak podają lustracje, była „izba wielka” oraz „izdebka i komnatka”, z której wyjście prowadziło do „domu wielkiego”.
W czasie potopu szwedzkiego zarówno Radom, jak i zamek uległy zniszczeniu. Zamek odbudowany został pod koniec wieku XVII. Kilkukrotnie remontowano także budynek gospodarczy.
Nazwa budynku wywodzi się z okresu staropolskiego, kiedy urzędował tu starosta – ówczesny zarządca zamku, będący jednocześnie przedstawicielem monarchy. W czasie potopu szwedzkiego zarówno Radom, jak i zamek uległy zniszczeniu. Zamek odbudowany został pod koniec wieku XVII. Kilkukrotnie remontowano także budynek gospodarczy.
Na początku wieku XIX w budynku oficyny zamkowej znajdowała się szwalnia miejscowego garnizonu oraz kwaterunek i wozownia. W niektórych pomieszczeniach handel bławatny i sukienniczy mieli miejscowi Żydzi. W roku 1829 dzierżawę budynku przejął Selim Bloch, który ostatecznie poprowadził tu swój zakład przemysłowy – Fabrykę Wyrobów Bawełnianych. W kolejnych latach w oficynie zamkowej mieścił się Wydział Hipoteczny oraz szkoła elementarna.
W połowie wieku XIX, w latach 1846 – 1847, „dom wedle bramy” ze względu na zły stan techniczny został rozebrany, a na jego fundamentach postawiono nowy istniejący do dzisiaj dwukondygnacyjny budynek. Nowy obiekt, tak jak poprzedni, był również użytkowany przez władze szkolne. Przed wybuchem II wojny światowej urządzono tutaj dom dziecka prowadzony przez siostry zakonne. Po wojnie w budynku zorganizowano Państwowy Dom Dziecka, a w latach 80. XX w. Pogotowie Opiekuńcze.
W roku 2012 zakończono remont budynku wykonany w ramach projektu „Rewitalizacja Miasta Kazimierzowskiego w Radomiu poprzez remont i przebudowę zabytkowego budynku Kamienicy Starościńskiej na ul. Grodzkiej 8 wraz z otoczeniem”. Obiekt na krótko stał się bazą naukową Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk. Swoje pomieszczenia miał tu także Zespół Naukowy do Badań Dziejów Radomia oraz Związek Harcerstwa Rzeczpospolitej.
ARCHEOLOGIA
Informacje zawarte w przekazach historycznych potwierdzone zostały w trakcie kilkuletnich, szeroko zakrojonych badań archeologicznych prowadzonych zarówno przy „domu wielkim”, jak i przy „Kamienicy Starościńskiej”. W ich efekcie potwierdzono m. in. obecność średniowiecznych fundamentów znajdujących się pod nowożytnym budynkiem, będących pozostałością „domu wedle bramy”. Budynek miał wymiary ok. 10 x 20 m.
W wykopie wyznaczonym przy ścianie wschodniej budynku natrafiono na ceglano – kamienny fundament bramy wjazdowej oraz poziom bruku kamiennego. W trakcie badań wykopaliskowych zebrano znaczny zbiór artefaktów, w tym głównie fragmenty ceramiki naczyniowej, ułamki naczyń szklanych, kafli oraz liczne metale (m. in. monety, ostrogę, gwoździe).
Budynek został wpisany do Rejestru Zabytków - nr rej. 251/A/84 z dnia 21. 03. 1984.
LITERATURA, ŹRÓDŁA
Barczyk G., Marciniak J., Sprawozdanie z badań Archeologicznych na działce 73/2, ul. Grodzka 8 w Radomiu - „KAMIENICA STAROŚCIŃSKA”, Radom 2009;
Barczyk G., Marciniak J., Wstępne sprawozdanie z badań archeologicznych na działkach 73/1, 73/2, 73/3 oraz 71, ul. Grodzka 8 w Radomiu - „KAMIENICA STAROŚCIŃSKA”, Radom 2010;
Lechowicz Z., Zamek w Radomiu. Archeologia i architektura. Badania i interpretacje, Radom 2012;
Marciniak W., Ekspozycja reliktów archeologiczno – architektonicznych założenia zamkowego – Dom wedle Bramy przy ul. Grodzkiej 8 w Radomiu, [w:] Radomskie Studia Humanistyczne, t-IV, 2017;
Penkalla A., Zespół zamkowy w Radomiu, [w:] Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego, t-39, z. 1-4, radom 2004;